Kỹ Thuật Sơn Mài Truyền Thống: Bí Quyết Giữ Hồn Dân Tộc Qua Từng Lớp Màu

Kỹ thuật sơn mài không chỉ là nghệ thuật. Đó còn là hành trình gìn giữ bản sắc, tinh thần, ký ức dân tộc qua từng lớp màu lắng đọng, từng công đoạn kỳ công.

Kỹ thuật sơn mài không chỉ là nghệ thuật. Đó còn là hành trình gìn giữ bản sắc, tinh thần, ký ức dân tộc qua từng lớp màu lắng đọng, từng công đoạn kỳ công. Mỗi sản phẩm sơn mài mang trong mình niềm tự hào và chiều sâu văn hóa kéo dài từ quá khứ đến hiện tại. Cùng Art Home đi tìm hiểu chi tiết nhé.

Giới thiệu về sơn mài truyền thống

Sơn mài là một loại hình thủ công mỹ nghệ cổ truyền của Việt Nam. Nghệ thuật này sử dụng chất liệu sơn ta – Một dạng nhựa cây để tạo nên lớp bề mặt bóng mịn, bền chắc cho sản phẩm. Không giống sơn công nghiệp hiện đại, sơn ta cần phơi, sấy và đánh bóng bằng tay qua nhiều lớp mới ra được độ óng sâu như gương.
Sơn mài truyền thống khác biệt bởi kỹ thuật xử lý thủ công hoàn toàn, từ chất liệu đến cách làm nền, cách tô màu, gắn xà cừ, vẽ vàng, khảm trứng… Từng công đoạn đòi hỏi sự kiên nhẫn, thẩm mỹ và tay nghề lâu năm.
Nguồn gốc và vai trò văn hóa của kỹ thuật sơn mài

Xuất hiện từ hàng trăm năm trước, nghệ thuật sơn mài phát triển mạnh mẽ vào đầu thế kỷ XX khi kết hợp cùng mỹ thuật hiện đại. Từ các làng nghề như Cát Đằng (Nam Định), Hạ Thái (Hà Nội), Tương Bình Hiệp (Bình Dương), sơn mài bước vào các trường mỹ thuật. Chúng biến đổi từ kỹ thuật trang trí đồ gia dụng sang lĩnh vực hội họa và nội thất.
Không chỉ là sản phẩm nghệ thuật, kỹ thuật sơn mài còn là sợi dây liên kết quá khứ và hiện tại. Đó là ngôn ngữ của người Việt trong việc thể hiện niềm tin, tư tưởng và thẩm mỹ qua hình ảnh, màu sắc.
Điểm đặc biệt trong kỹ thuật sơn mài truyền thống

Kỹ thuật sơn mài truyền thống không sử dụng hóa chất, không chạy theo tốc độ mà tôn trọng giá trị bền vững. Những điều khiến sơn mài truyền thống trở thành di sản bao gồm:

• Chất liệu tự nhiên: Nhựa sơn ta, đất son, vàng quỳ, trứng, xà cừ đều từ thiên nhiên.
• Quy trình thủ công: Mỗi công đoạn đòi hỏi cảm quan tinh tế, kỹ năng bền bỉ, không thể rút ngắn bằng máy móc.
• Màu sắc độc đáo: Sơn mài không phản sáng theo kiểu rực rỡ. Thay vào đó, nó hút ánh sáng, tạo chiều sâu huyền bí, gợi cảm giác trầm lắng và sang trọng.
• Độ bền vượt thời gian: Tranh, bình, bàn ghế làm bằng sơn mài có thể giữ màu và độ bóng đến vài chục năm nếu bảo quản tốt.

Các công đoạn cơ bản trong kỹ thuật sơn mài truyền thống

Để tạo ra một tác phẩm hoàn chỉnh, nghệ nhân phải trải qua hàng chục công đoạn tỉ mỉ. Quá trình này kéo dài từ vài tuần đến vài tháng. Dưới đây là các bước quan trọng để tạo ra tác phẩm hoàn chỉnh.
Làm vóc, tạo nền sản phẩm - Bước đầu trong kỹ thuật sơn mài

Vóc là phần cốt nền của sản phẩm. Chúng có thể bằng gỗ, ván ép, tre nứa… Nền phải được xử lý chống mối mọt, mài nhẵn và trát nhiều lớp sơn then pha đất son. Sau mỗi lớp, sản phẩm cần được phơi âm, tức phơi trong bóng râm, không ánh nắng trực tiếp. Việc phơi âm giúp sơn bám đều, không bị nứt hay bong. Trung bình cần từ 5–7 lớp vóc, mỗi lớp cách nhau vài ngày.
Vẽ họa tiết, khảm xà cừ hoặc trứng

Sau khi vóc ổn định, nghệ nhân tiến hành vẽ họa tiết bằng bút lông hoặc khảm xà cừ, vỏ trứng. Điều này để tạo độ tương phản ánh sáng đặc trưng. Họa tiết truyền thống thường là hình ảnh thiên nhiên, làng quê, sen, tre rồng phượng hoặc tranh dân gian. Vỏ trứng thường được dùng là trứng vịt. Vỏ được nghiền, cắt nhỏ rồi gắn lên nền theo bố cục. Xà cừ được cắt tỉa từ vỏ trai, ốc biển sau đó đánh bóng.
Phủ sơn, mài và đánh bóng

Sau khi hoàn thiện họa tiết, nghệ nhân tiếp tục phủ nhiều lớp sơn ta để bảo vệ hình ảnh bên trong. Mỗi lớp lại được phơi khô trong vài ngày rồi mài phẳng bằng giấy ráp nhúng nước. Quá trình mài và đánh bóng lặp lại nhiều lần. Công đoạn này giúp tạo nên chiều sâu đặc biệt cho lớp sơn. Mặt tranh dần hiện rõ các lớp màu chìm – nổi hòa quyện đầy mê hoặc.
Bí quyết bảo quản sản phẩm sơn mài

Sản phẩm sơn mài truyền thống rất bền nhưng cần được bảo quản đúng cách để giữ màu lâu:

• Tránh ánh sáng trực tiếp: Ánh nắng làm oxi hóa lớp sơn, dễ bạc màu hoặc bong tróc.
• Không dùng khăn ướt lau trực tiếp: Nên dùng khăn khô mềm hoặc khăn hơi ẩm vắt thật kỹ.
• Không đặt nơi quá ẩm hoặc quá khô: Độ ẩm môi trường ảnh hưởng đến cấu trúc lớp sơn và nền gỗ.
• Tránh va chạm mạnh: Lớp sơn dễ bị nứt nếu rơi rớt hoặc va vào vật cứng.

Kết luận

Kỹ thuật sơn mài truyền thống là tâm huyết tích tụ từ nhiều thế hệ nghệ nhân. Đó là nghệ thuật hòa quyện giữa thời gian, văn hóa và bàn tay con người Việt. Trong thời đại công nghiệp hóa, khi mọi thứ bị cuốn vào guồng quay nhanh – tiện – rẻ, việc gìn giữ kỹ thuật sơn mài truyền thống không chỉ là gìn giữ nghề. Đây còn là cách giữ bản sắc, giữ cái hồn sâu lắng của một dân tộc chưa bao giờ ngừng mơ mộng và sáng tạo. Liên hệ ngay tới Art Home để biến không gian sống của bạn thêm phần sâu lắng.
CÔNG TY CỔ PHẦN KIẾN TRÚC VÀ NỘI THẤT ART HOME

• Trụ Sở: Số 65 Ngõ 1295 Giải Phóng - Phường Hoàng Mai - Hà Nội
• Xưởng Sản Xuất: Số 65 Ngõ 1295 Giải Phóng - Phường Hoàng Mai - Hà Nội
• Điện thoại - Zalo: 09 3535 1616
• Giờ làm việc:
  • Thứ 2 - Thứ 6: 8h00 - 17h30
  • Thứ 7: 8h00 - 12h00